Η Εγκεφαλική Παράλυση (ΕΠ) είναι μια διαταραχή της κίνησης και της στάσης του σώματος που εμφανίζεται κατά τη βρεφική ή πρώιμη παιδική ηλικία ως αποτέλεσμα βλάβης στον εγκέφαλο. Η βλάβη στον εγκέφαλο είναι μόνιμη και δεν μπορεί να θεραπευθεί, αλλά όσο νωρίτερα ξεκινήσουμε με την παρέμβαση τόσο περισσότερη βελτίωση μπορεί να επιτευχθεί. Οποιοσδήποτε μη προοδευτικός τραυματισμός του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ) που συμβαίνει κατά τα πρώτα 2 χρόνια της ζωής θεωρείται ως ΕΠ. Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί της ΕΠ στη βιβλιογραφία, αν και όλοι αυτοί μπορεί να διαφέρουν ελαφρώς στον τρόπο διατύπωσής τους, είναι όλοι παρόμοιοι και μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
Η Εγκεφαλική Παράλυση είναι μια ομάδα μόνιμων, αλλά όχι αμετάβλητων, διαταραχών της κίνησης και/ή της στάσης του σώματος και της κινητικής λειτουργίας, που οφείλονται σε μη προοδευτική παρεμβολή, βλάβη ή ανωμαλία του αναπτυσσόμενου/ανώριμου εγκεφάλου[1].
Ποιό είναι το χρονικό πλαίσιο της βλάβης στην εγκεφαλική παράλυση;
Η διάγνωση της ΕΠ δίνεται εάν η εγκεφαλική βλάβη προκύψει κατά τη διάρκεια μιας από τις ακόλουθες περιόδους:
- Προγεννητική περίοδος – Σύλληψη έως την έναρξη του τοκετού
- Περιγεννητική περίοδος – 28 εβδομάδες ενδομήτρια έως 7 ημέρες
- Μεταγεννητική περίοδος – Τα πρώτα δύο χρόνια ζωής
Συχνότητα εμφάνισης της εγκεφαλικής παράλυσης
Η εγκεφαλική παράλυση είναι η πιο κοινή κινητική αναπηρία στην παιδική ηλικία. Η αιτιολογία της ποικίλλει και είναι πολυπαραγοντική. Τα αίτια είναι συγγενή, γενετικά, φλεγμονώδη, λοιμώδη, ανοξικά, τραυματικά και μεταβολικά. Η βλάβη στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο μπορεί να είναι προγεννητική, περιγεννητική ή μεταγεννητική. Το 75%-80% των περιπτώσεων οφείλονται σε προγεννητικό τραυματισμό με λιγότερο από το 10% να οφείλεται σε σημαντικό τραύμα κατά τη γέννηση ή ασφυξία. Ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου φαίνεται να είναι η προωρότητα και το χαμηλό βάρος γέννησης με τον κίνδυνο ΕΠ να αυξάνεται με τη μείωση της ηλικίας κύησης και του βάρους γέννησης.
Μελέτες με βάση τον πληθυσμό από όλο τον κόσμο αναφέρουν εκτιμήσεις επιπολασμού της ΕΠ που κυμαίνονται από 1,5 έως περισσότερες από 4 ανά 1.000 γεννήσεις ζωντανών γεννήσεων ή παιδιά ενός καθορισμένου ηλικιακού εύρους. Οι πρόσφατες εξελίξεις στη νεογνική διαχείριση και τη μαιευτική φροντίδα δεν έχουν δείξει μείωση της συχνότητας εμφάνισης ΕΠ. Με τη μείωση του ποσοστού βρεφικής θνησιμότητας, υπήρξε πράγματι μια αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης και τη σοβαρότητα της ΕΠ. Η συχνότητα εμφάνισης στα πρόωρα μωρά είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι στα τελειόμηνα. Η διαταραχή του μυϊκού τόνου, ο διαχωρισμός αυτού και η τοπογραφική έκταση της εγκεφαλικής βλάβης καθορίζουν τον τύπο και το είδος της ΕΠ.
Τύποι εγκεφαλική παράλυση
- Σπαστική Εγκεφαλική Παράλυση
Η σπαστικότητα είναι μια μορφή υπερτονίας και ορίζεται ως η αύξηση της φυσιολογικής αντίστασης των μυών στην παθητική κίνηση. Αποτελεί μέρος του συνδρόμου του ανώτερου κινητικού νευρώνα που χαρακτηρίζεται από υπεραντανακλαστικότητα, κλώνο, πελματιαίες εκτατικές αποκρίσεις και πρωτόγονα αντανακλαστικά. Η σπαστική εγκεφαλική παράλυση είναι η πιο κοινή μορφή ΕΠ. Περίπου το 80% έως 90% των παιδιών με ΕΠ έχουν σπαστική εγκεφαλική παράλυση.
Η σπαστική εγκεφαλική παράλυση χαρακτηρίζεται από τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα συμπτώματα, τα οποία μπορεί να είναι μονόπλευρα (ημιπληγία) ή αμφοτερόπλευρα:
- Ένα μη φυσιολογικό μοτίβο στάσης και/ή κίνησης
- Αυξημένος τόνος- υπερτονία (όχι απαραίτητα συνεχώς)
- Παθολογικά αντανακλαστικά (υπεραντανακλαστικά ή πυραμιδικά σημεία π.χ. απόκριση Babinski)
Παραδοσιακά αναγνωρίζουμε τρεις τύπους σπαστικής ΕΠ:
- Ημιπληγία
- Διπληγία και
- Τετραπληγία
- Δυσκινητική Εγκεφαλική Παράλυση
Στη δυσκινητική μορφή κυριαρχούν μη φυσιολογικές, τυπικές κινήσεις. Η δυσαρθρία, η δυσφαγία και τα σιελόρροια συνοδεύουν το κινητικό πρόβλημα. Η διανοητική ανάπτυξη είναι γενικά φυσιολογική, ωστόσο η σοβαρή δυσαρθρία δυσχεραίνει την επικοινωνία. Η νευρο-αισθητήρια δυσλειτουργία της ακοής βλάπτει επίσης την επικοινωνία. Η δυσκινητική εγκεφαλική παράλυση αντιπροσωπεύει περίπου το 10% έως 15% όλων των περιπτώσεων ΕΠ. Η υπερχολερυθριναιμία ή η σοβαρή ανοξία προκαλεί δυσλειτουργία των βασικών γαγγλίων και οδηγεί σε Δυσκινητική εγκεφαλική παράλυση.
Η δυσκινητική εγκεφαλική παράλυση χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Μη φυσιολογικό μοτίβο στάσης και/ή κίνησης και
- Ακούσιες, ανεξέλεγκτες, επαναλαμβανόμενες, περιστασιακά στερεότυπες κινήσεις των προσβεβλημένων μερών του σώματος
Η δυσκινητική εγκεφαλική παράλυση μπορεί να χαρακτηρίζεται είτε ως
Δυστονική εγκεφαλική παράλυση, με εναλλαγές του μυϊκού τόνου, υπερτονία και υποτονία, είτε ως χορειοαθετωσική εγκεφαλική παράλυση, που κυριαρχείται από υπερκινησία και υποτονία.
- Αταξική Εγκεφαλική Παράλυση
Αταξία είναι η απώλεια ισορροπίας, συντονισμού και λεπτού κινητικού ελέγχου. Τα παιδιά με αταξία δεν μπορούν να συντονίσουν τις κινήσεις τους. Η υποτονία τους είναι ιδιαίτερα εμφανής τα πρώτα 2 χρόνια της ζωής. Τα παιδιά που μπορούν να περπατήσουν έχουν βάδιση με ευρεία βάση και ήπιο τρόμο. Η επιδεξιότητα και ο έλεγχος της λεπτής κινητικότητας είναι ανεπαρκής. Η αταξία σχετίζεται με παρεγκεφαλιδικές, αλλά πολλές φορές μπορεί να συνδυάζεται και με σπαστικότητα.
Η αταξική εγκεφαλική παράλυση χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Μη φυσιολογικό μοτίβο στάσης και/ή κίνησης
- Ανεπαρκής μυϊκός συντονισμός, με αποτέλεσμα οι κινήσεις να εκτελούνται με μη φυσιολογική δύναμη, ρυθμό και ακρίβεια
- Μικτή Εγκεφαλική Παράλυση
Τα παιδιά με μικτό τύπο Εγκεφαλικής Παράλυσης έχουν συνήθως ήπια σπαστικότητα, δυστονία και/ή αθετωσικές κινήσεις. Η αταξία μπορεί να είναι ένα συστατικό της κινητικής δυσλειτουργίας σε παιδιά αυτής της ομάδας, με τη Σπαστική Αταξική Διπληγία να είναι ένας κοινός μικτός τύπος που συχνά σχετίζεται με υδροκεφαλία.
Φυσικοθεραπεία για την εγκεφαλική παράλυση
Η φυσικοθεραπεία ξεκινά συνήθως σε βρεφική ηλικία και επικεντρώνεται στη βελτίωση κι επίτευξη της μέγιστης δυνατής ανεξάρτητης κινητικής λειτουργίας, αυτονομίας και συμμετοχής στο κοινωνικό σύνολο. Το είδος κι ο εξοπλισμός των φυσικοθεραπευτικών μέσων που χρησιμοποιούνται για ένα παιδί με εγκεφαλική παράλυση ποικίλλει και εξαρτάται από τα συγκεκριμένα κινητικά προβλήματα και τα συμπτώματα του παιδιού.
Εργοθεραπεία για την εγκεφαλική παράλυση
Η εργοθεραπεία βοηθά τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση να βελτιώσουν την ικανότητά τους να εκτελούν καθημερινές δραστηριότητες αναφορικά με την ηλικία τους και το επίπεδο της λειτουργικότητά τους. Οι θεραπευτές αξιολογούν τις λεπτές κινητικές δεξιότητες, την αισθητηριακή τους ανταπόκριση, την αντίληψη αλλά και τις στοματικές κινητικές δεξιότητες ενός παιδιού για να δημιουργήσουν ένα σχέδιο θεραπείας με τη μορφή παιχνιδιού.
Λογοθεραπεία για την εγκεφαλική παράλυση
Η εγκεφαλική βλάβη μπορεί να επηρεάσει τα μέρη του εγκεφάλου που ελέγχουν την ομιλία και τους μύες του στόματος. Πολλά παιδιά με εγκεφαλική παράλυση αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ομιλία λόγω της εγκεφαλικής βλάβης. Η λογοθεραπεία μπορεί να διδάξει στα παιδιά πώς να επικοινωνούν πιο αποτελεσματικά και να βελτιώσει τις γλωσσικές και άλλες προφορικές δεξιότητες των παιδιών, αλλά και να αντιμετωπίσει δυσκολίες σχετικές με τη σιελόρροια, τη μάσηση και πόση.